TORK KONVERTÖR VE TAM OTOMATİK ŞANZIMANLAR 

Mork konvertörler, yapı olarak hidrolik kavramalara benzeyen özel yapıdaki güç aktarma organlarıdır. Otomatik transmisyonlu ta- şıtlarda kullanılan, standart vites kutulu araçlardaki debriyajın görevini T: karşılayan bir tür hidrolik kavramadır. Tork konvertörlerin, hidrolik kav- ramalardan farkı ve en önemli özelliği ise motor momentini yani torkunu artırmasıdır. Otomatik transmisyonlu araçlarda tork konvertörü, motorun ürettiği torku düşük devirlerde artırır, yüksek devirlerde ise direkt olarak hareket iletiminde kullanır. Tork konvertörler, vites kutusuna sinırlı sayı- daki vitesler sağlamak yerine sonsuz sayıda oranlar sağlamak suretiyle bir bakıma sonsuz sayıda vites konumu bulunan bir transmisyon görevi görmektedir. Böylece, değişken yük şartlarına otomatik olarak uyan dü- zenli bir güç akışı sağlar. İki vantilatörün birbirine bakacak şekilde ve oldukça yakın bir mesafede yerleştirildiklerini düşünelim. Vantilatörlerden biri fişe takılı ve çalışır durumda olsun. Çalışan vantilatör, karşısında bulunan vantilatö- rün kanatçıklarına doğru hava üflemeye başlar. Kendisine doğru havanın itilmesiyle ikinci vantilatör de dönmeye başlar. Çünkü çalışan vantilatörün gönderdiği hava bir itme kuvveti taşımaktadır. Burada hava bir hareket iletim aracıdır. Fakat iki vantilatör, kapalı bir ortamda ya da kabın içinde bulunmadıklarından verim oldukça düşüktür. Çünkü gönderilen havanın bir kısmı ortamda kaybolacaktır. Tork konvertörlerin çalışma prensibi de bahsedilen vantilatör örneğindeki gibidir. Burada, vantilatörler yerine pompa ile türbin, hava yerine de transmisyon yağı bulunmaktadır Ayrıca tork konvertörde pompa ve türbin kapalı bir muhafaza içerisinde birbirine çok yakın yerleştirildiklerinden kayıplar azalır ve güç iletimi çok rahat olur. Tork konvertörün içerisinde bulunan pompa, motor krank miline bağlıdır. Motordan hareket alan pompa sürekli döndürülmektedir. Bu dönmenin etkisiyle oluşan merkezkaç kuvvet, kapalı muhafaza içeri- sinde bulunan yağı hareketlendirir. Yağ, türbinin dış kanatçıklarına doğ- ru çarpmaya başlar. Dış kanatçıklara çarpan yağ, türbini pompa dönüş yönünde döndürür. Türbin bu dönme hareketini otomatik transmisyon giriş miline iletir.

Tork Konvertörün Arızaları ve Belirtileri

Tork konvertörleri, yeni otomobillerde tek parça (bütün) olarak yapıl- dığı için bunların herhangi bir arıza durumunda sökülüp tamir edilmesi mümkün değildir. Tork konvertörlerinde en çok görülen arıza statördeki tek yönlü kavrama arızalarıdır. Tek yönlü kavrama arızası, aracın ilk kalkış anın- da zorlanması veya yokuş çıkarken araçta güç düşüklüğü şeklinde görülür. Tork konvertörde nadir görülen arızalardan biri de tork konvertör türbini göbek frezeli dişlilerinin bozulmasıdır. Bu durumda araç herhangi bir yerde hareketsiz kalır. Büyük araçlarda tork konvertörleri sökülebilen tiptir. Bu konvertörlerde gerekli durumlarda yapılan onarım işlemleri so- nunda konvertörün takılması esnasında yapılan yanlışlıklar, konvertörün balansının bozulmasına neden olacaktır. Bu durum, motorun çalışması sırasında araçta titremeye sebep olur.

OTOMATİK TRANSMISYON

Taşıtın hızına, gaz kelebeği pozisyonuna, yol ve yük şartlarına bağlı olarak viteslerin otomatik olarak değişmelerine imkân veren güç aktarma organlarına otomatik transmisyon denilmektedir. Günümüz taşıtlarında otomatik transmisyon kullanımı avantajlarından dolayı giderek yaygınlaşmaktadır. Otomotiv üreticileri son yıllarda teknolojinin ilerlemesi ile birlikte taşıtların daha kolay ve konforlu bir şekilde kullanımı için çalışmalarını ar- tırmışlardır. Bu yüzden taşıtlarda sürücünün işini kolaylaştırmak amacıyla vites değişimlerinin otomatik olarak yapılması için otomatik vites kutuları (transmisyonlar) geliştirilmiştir. Otomatik transmisyonların geliştirilmesi ile birlikte önemli bir sorun olan debriyaj da ortadan kaldırılmıştır. Böylece sürücü sadece gaz pedalı ve fren pedalını kullanarak taşıtın seyrini sağlayabilmektedir. Buna göre otomatik transmisyonların avantajları şu şekilde sıralanabilir:

• Otomatik transmisyonlu araçlarda debriyaj yerine tork konvertör kullanılmaktadır. Tork konvertör, hidrolik olarak güç aktarımı sağlaması sebebiyle debriyaj ve debriyaj pedalına ihtiyaç bulunmamaktadır.

• Debriyaj olmadığı için otomatik transmiyonlu araçların ilk harekete geçişi sarsıntısız olur.

• Motor ile güç aktarma organları arasındaki bağlantı hidrolik olduğu için sarsıntı ve titreşimler oluşmaz. Transmisyonun ömrü daha uzun olur.

• Otomatik transmisyonlu araçlarda vites değişimleri otomatik olduğu için sürücünün hâkimiyeti ve dikkati artar.

• Otomatik transmisyonlu araçlarda viteste iken frene basılması durumunda motor çalışmasına devam eder.

• Otomatik transmisyonlu araçlar, yokuş yukarı kalkış sırasında aracin geriye kaçmasına izin vermezler.

• Otomatik transmisyonlu araçlar, şehirler arası yollarda standart vites kutulu araçlara göre daha az yakıt tüketimi sağlarlar.

1. Otomatik Transmisyon Çeşitleri

1.1. Yarı Otomatik Transmisyonlar

Yarı otomatik transmisyonlar, standart vites kutuları ile otomatik vites kutuları arasında yer alırlar. Mekanik vites kutulu bir otomobilde debriyaj pedalının bulunmaması otomobil meraklıları arasında pek ilgi uyandırma-
mıştır. Ancak ünlü F1 (Formula) sürücüleri bunları kullanmaya başladık. larında bütün dünyanın dikkatini çekmeyi başarmışlardır. Mekanik vites kutularının korunduğu yarı otomatik sistemlerin bir kısminda, vites kolu manuel şanzımanlarda olduğu gibi normal işlevini yapmakta, bazılarında ise vites direksiyon üzerinde veya civarında bulunan anahtarlar veya kollar yardımıyla değiştirilmektedir. Bu teknoloji, viteslere tam olarak kilitlenmenin sağladığı yararları ve otomatik vites değişiminin kolaylıklarını getirmektedir. Yarı otomatik transmisyonlar; vites geçişlerinin manuel şanzımandaki gibi sürücüye bırakıldığı fakat debriyaj olmayan, gaz kesmeden de viteslerin geçirilebileceği, senkron olayını kendi halleden vites kutularıdır. Bu kullanımda, motorlarda maksimum performans sağlayan ileri kontrol stratejileri ön plana çıkmaktadır. Bu transmisyon sadece bir kolun ileri geri hareket ettirilmesiyle çalışır. Kolun “+" işaretine doğru hareket ettirilmesiyle vites büyütülürken “." işaretine doğru hareket ettirilmesiyle vites küçültülmüş olur. Bu işlemler çok az bir güç uygulanarak rahatlıkla yapılabilmektedir. Bu çeşit vites kutusu, bir döndürme momenti değiştiricisi ile elle vites değiştirmesi yapılan bir dişli kutusundan meydana gelmektedir. Yarı otomatik vites kutularında vites sayısı çoğu zaman aynı araç tipinde kullanılan mekanik vites kutularından bir vites daha az olmaktadır. Mekanizmada çift kavramalı sistem bulunmaktadır. Viteslerin değiştirilmesinde döndürme momenti değiştiricisi ile kavrama arasındaki kuvvet akımının kesilmesi gerekmektedir. Bir vitesin değiştirilmesinde, vites koluna dokunulunca bir elektrik kontağı kapanır ve elektromanyetik bir kumanda ventili çalıştırılır. Kumanda ventili, motor vakumunun yardımıyla bir servo motoru çalıştırır. Bu da bir manivela kolu üzerinden kavrama baskı plakasına tesir eder ve kavramayı çözer. Kavrama, vites seçiminin yapılmasından sonra vites kolunun bırakılmasıyla tekrar bıra- kılmış olur.

1.2. Otomatik Transmisyonlar

Otomatik transmisyonlar, taşıt hızına ve gaz pedalının konumuna göre vites geçişlerini otomatik olarak sağlayan vites kutularıdır. Son yıllarda taşitlarda otomatik transmisyon kullanımı yaygınlaşmıştır. Otomatik transmisyonları aracın çekiş sistemine göre iki gruba ayrılabilir: Ilk grupta motorun önde olduğu ve ön tekerleklerden çekiş sağlayan sistemler yer alır. Bu tip otomatik transmisyonlarda diferansiyel ile vites kutusu birleşiktir ve “transaks" olarak adlandırılmaktadır. Ikinci grupta motorun önde olduğu, arka tekerleklerden çekiş yapılan sistemler bulunmaktadır. Arkadan çekişli taşıtlarda kullanılan otomatik transmisyonun yapısı ve taşıt üzerindeki konumu görülmektedir. Önden çekişli taşıtlarda kullanılan otomatik transakslar ile arkadan çekişli taşıtlarda kullanılan otomatik trans- misyonlar şekil olarak birbirinden çok farklıdır. Ancak temel olarak aynı prensiple çalışırlar